Slapeloosheid is een veel voorkomende stoornis, die ervoor zorgt dat het moeilijk is om in slaap te vallen, in slaap te blijven, of beide. De stoornis is zo veelvoorkomend dat in 2018 maar liefs 24 procent van de Nederlandse bevolking tijdens de gezondheidsenquête van het CBS aangaf slechter te slapen dan wenselijk. Voor 40 procent gold zelfs dat ze zo slecht sliepen dat ze daar overdag last van ondervonden.

We onderscheiden verschillende hoofdtypen slapeloosheid: aan de ene kant kan de slapeloosheid acuut zijn, kort duren en vanzelf overgaan of langdurig en chronisch zijn. Aan de andere kant is er een onderscheid te maken tussen primaire en secundaire insomnia.

Primaire insomnia is niet te wijten aan andere medische aandoeningen of medicijnen en wordt door wetenschappers niet zo goed begrepen. Verschillende theorieën wijzen erop dat deze vorm van slapeloosheid te maken kan hebben met veranderingen in het niveau van bepaalde chemische stoffen, maar er lopen nog veel studies op dit gebied.

Secundaire insomnia wordt veroorzaakt door andere aandoeningen of situaties. Dit betekent dat het een symptoom is dat samengaat met bepaalde medische problemen, zoals emotionele stress, trauma’s en voortdurende gezondheidsproblemen; bepaalde leefstijlpatronen; of het gebruik van bepaalde geneesmiddelen en medicatie.

Kortdurende slapeloosheid

De term ‘kortdurende slapeloosheid’ kennen we ook wel als acute slapeloosheid of een aanpassingsstoornis.

Kortdurende slapeloosheid kan plotseling optreden wordt vaak veroorzaakt door een stressvolle periode in het leven, zoals een nare diagnose, het verlies van een geliefde, een pandemie of een vervelende gebeurtenis op het werk of in een relatie.

Ook kan kortdurende slapeloosheid een reactie zijn op een verandering in het gebruik van zaken als alcohol of drugs.

Voor kortdurende of acute slapeloosheid geldt dat deze minder dan drie maanden duurt en dat de symptomen vanzelf verdwijnen naarmate de tijd verstrijkt. Dit valt vaak samen met het verwerken van de vervelende gebeurtenis of het wennen aan het afkicken van een drug en gebeurt zonder medicatie. Dat wil niet zeggen dat kortdurende slapeloosheid niet vervelend is. Je voelt je tijdens deze periode moe en kunt daar prikkelbaar van worden. Kortdurende slapeloosheid kan hardnekkig zijn en chronische slapeloosheid worden, maar dat is lang niet altijd het geval.

Kortdurende slapeloosheid komt zowel bij volwassenen als bij kinderen voor. Doorgaans komt deze vorm van slapeloosheid meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Ook tijdens de zwangerschap en de menopauze bestaat er een vergrote kans dat acute slapeloosheid zich voordoet.

Bij kortdurende slapeloosheid horen ongeveer dezelfde klachten als bij chronische

  • Slapeloosheid:
  • Slecht doorslapen of ’s nachts langdurig helemaal wakker worden
  • Te vroeg wakker worden
  • Vermoeid opstaan
  • Moeite hebben om in slaap te vallen
  • Prikkelbaarheid
  • Algehele vermoeidheid en slaapaanvallen overdag
  • Geheugen -en concentratieproblemen
  • Gemiddeld minder dan 5 uur per nacht slapen

In elk mensenleven zal de kwaliteit van de slaap wisselen. Wanneer je een korte periode slechter slaapt doordat het lang licht is, je veel stress ervaart, er iets ingrijpends is gebeurd. Of je een bepaald medicijn begint te gebruiken of juist een middel aan het afbouwen bent, is er niet zoveel aan de hand.

Doorgaans is het een goede leidraad om aan de bel te trekken wanneer de slaap zodanig slecht is dat het je dagelijks leven moeilijk maakt en wanneer die klachten langer duren dan 3 tot 4 weken. Wanneer de klachten langer aanhouden is er sprake van chronische slapeloosheid.

Chronische slapeloosheid

Insomnia wordt chronisch slapeloosheid genoemd als er sprake is van een complexere aandoening dan de acute slapeloosheid en wanneer deze stoornis dus ook langer aanhoud. Patiënten met chronische slapeloosheid hebben vaak tegelijk last van andere medische aandoeningen waardoor de slapeloosheid wordt veroorzaakt.

Soms is dat lastig te duiden, omdat ook de slapeloosheid zelf een hoop andere problemen met zich mee kan brengen. Door de slechte slaap kan de cognitie verminderen, kunnen mensen zich slecht concentreren, zijn ze prikkelbaarder en zijn ze vatbaarder voor zaken als depressie, angst, middelengebruik en ongelukken.

Onder de symptomen van chronische slapeloosheid zijn:

  • moeite met inslapen
  • wakker worden gedurende de nacht
  • moeite om in slaap te blijven of om terug in slaap te komen
  • te vroeg wakker worden
  • slaperigheid of sufheid overdag
  • zich niet uitgerust voelen na een nacht slapen
  • prikkelbaarheid
  • stemmingswisselingen, zoals een depressief gevoel
  • concentratieproblemen
  • problemen met het geheugen
  • toename van fouten en ongelukken

Er zijn veel mogelijke oorzaken van insomnia te noemen. Het gaat dan om medische oorzaken, medicijngebruik of middelengebruik en bepaalde leefstijlpatronen.

Medische aandoeningen

  • Aandoeningen van de luchtwegen, als astma, chronische obstructieve longziekte (COPD) en slaapapneu
  • Congestief hartfalen
  • Diabetes
  • Fibromyalgie
  • Pijn
  • Rusteloze benen syndroom
  • Menopauze
  • Stress, zowel lichamelijk als emotioneel
  • Angst
  • Depressie
  • Bipolaire stoornis
  • Ziekte van Alzheimer
  • Ziekte van Parkinson

Medicijnen en stimulerende middelen

Bij sommige mensen kunnen bepaalde medicijnen en stimulerende middelen chronische insomnia veroorzaken. Deze omvatten:

  • Alcohol
  • Antidepressiva
  • Bètablokkers
  • Cafeïne
  • Medicijnen tegen chemotherapie
  • Geneesmiddelen tegen verkoudheid en allergie die pseudo-efedrine bevatten
  • Diuretica
  • Illegale drugs, zoals cocaïne en andere stimulerende middelen
  • Nicotine

Leefstijlpatronen

Ook bepaalde leefstijlpatronen kunnen leiden tot chronische insomnia. Denk aan:

  • Roterend ploegenwerk, waardoor het dag- en nachtritme verstoord raakt
  • Veelvuldig reizen door verschillende tijdzones, wat leidt tot jetlag
  • Lichamelijke inactiviteit
  • Veelvuldig dutten overdag
  • Gebrek aan routine bij het wakker worden en slapen
  • Slechte slaapomgeving

Andere vormen van slapeloosheid

Slapeloosheid bij het inslapen

De moeilijkheid om in slaap te vallen aan het begin van de nacht, of wanneer er vanwege nachtdiensten overdag geslapen wordt, bij het naar bed gaan. Met deze vorm van slapeloosheid wordt het woelen en draaien geassocieerd, zonder daadwerkelijk in slaap te vallen. Wanneer deze fase na 20 tot 30 minuten nog steeds niet tot slaap heeft geleidt, is er sprake van een verstoring.

Doordat het inslapen zo moeilijk gaat, ontstaat er vaak een verkorte slaaptijd, waardoor iemand moe is en niet voldoende heeft geslapen wanneer die wakker wordt. De volgende dag zijn de gevolgen van dit slaaptekort voelbaar, terwijl het niet automatisch leidt tot makkelijker inslapen de volgende nacht.

Slapeloosheid met behoud van slaap

Met deze term wordt het onvermogen om de hele nacht door te slapen bedoeld. Men valt dus wel in slaap, maar wordt gedurende de nacht minstens één keer wakker en heeft daarna minsten 20 tot 30 minuten moeite om weer terug in slaap te vallen.

Deze vorm van slapeloosheid leidt tot een kortere slaaptijd, maar ook tot een slechtere kwaliteit van slaap. Ook hier weer zal men zich overdag moe en futloos voelen.

Slapeloosheid bij het wakker worden

Ook helemaal aan het einde van de nacht kan slapeloosheid optreden. Wanneer men veel vroeger wakker wordt dan men eigenlijk zou willen is hier sprake van. Er is duidelijk nog niet voldoende geslapen en men is bij het wakker worden nog erg moe, maar toch niet in staat om nog wat extra te slapen.

Ook deze vorm van insomnia leidt tot een prikkelbaar en vermoeid gevoel gedurende de dag. De verleiding is groot om een middel als cafeïne te gebruiken om wakker te worden en op te kunnen starten, maar dit werkt de prikkelbaarheid vaak juist in de hand.

Gemengde slapeloosheid

Gemengde slapeloosheid is geen formele, medische term, maar wijst op een combinatie van alle bovenstaande vormen van slapeloosheid. De slaap is over het algemeen slecht en de problemen wisselen elkaar in fase af of komen allemaal samen.

Het komt veel voor dat slaapproblemen elkaar overlappen, waardoor het moeilijk is om tot een hele exacte definitie van een slaapprobleem te komen.

Comorbide slapeloosheid

In het laatste decennium is de kijk op de relatie tussen slaap en psychiatrische stoornissen radicaal veranderd. De term comorbide slapeloosheid horen we dan ook steeds minder.

Vroeger werd er redelijk eenzijdig nagedacht over de rol van slapeloosheid ten opzichte van andere aandoeningen. Er werd aangenomen dat bijvoorbeeld angst slapeloosheid veroorzaakte, terwijl slapeloosheid ook kan bijdragen aan het ervaren van angst.

Bovendien gaat de slapeloosheid niet altijd over als het onderliggende probleem is aangepakt. Het is dus een complex samenspel van factoren. Wanneer slaapproblemen alleen als symptomen worden gezien, lijkt het logisch om alle aandacht te richten op de behandeling van de onderliggende psychiatrische ziekte, terwijl de behandeling van de slaapstoornis eigenlijk ontmoedigd wordt. Dat terwijl het soms juist nodig is om de slaapproblematiek aan te pakken, om de stoornis te verminderen.

Slapeloosheid kan dus samengaan met psychische problemen, maar ook met lichamelijke aandoeningen. Zo kan overgewicht slaapapneu in de hand werken, en dragen pijnklachten ook bij aan een verslechterde slaap.

Veelgestelde vragen over slapeloosheid

Chronische slapeloosheid wordt ook wel insomnia genoemd en is een slaapstoornis die veel voor komt. Chronische slapeloosheid kenmerkt zich door aanhoudende problemen met inslapen, doorslapen of beiden.

Dit leidt tot een gebrek aan slaap, waardoor mensen prikkelbaar, moe en down kunnen zijn, zich slecht kunnen concentreren en vatbaarder zijn voor ongelukken. We spreken van slapeloosheid als er langer dan 3 tot 4 weken sprake is van verstoorde slaap.

Ja, doordat er veranderingen in de hormoonhuishouding plaatsvinden, komt slapeloosheid in de overgang geregeld voor. Uiteindelijk zou de slaapcyclus zich weer moeten herstellen, maar het is een vervelende periode waarbij het raadzaam kan zijn om een huisarts te raadplegen.

Ja, insomnia betekent slapeloosheid en is een verstoring van de natuurlijke slaap. Natuurlijk is niet elke nacht dat je wakker ligt meteen een slaapstoornis. Soms is er een duidelijke reden aan te wijzen, zoals een moeilijke gebeurtenis of een spannend examen. Er is echter pas sprake van een echte stoornis als de klachten langer aanhouden en het dagelijks functioneren in de weg beginnen te staan.

Niet alleen het slechte slapen ’s nachts is vervelend, maar ook de gevolgen van het tekort aan slaap als prikkelbaarheid, futloosheid, vermoeidheid en depressie kunnen heel vestorend werken. Als de klachten langer aanhouden, is het altijd raadzaam om naar de huisarts te gaan. Deze kan je helpen de slaapproblemen te analyseren en aan te pakken of je door te sturen naar een andere arts die je verder kan helpen

Bronnen

  1. Percentage Nederlanders met slapeloosheid:
    https://nos.nl/artikel/2298215-steeds-meer-nederlanders-kampen-met-slaapproblemen
  2. Achtergrond over slapeloosheid:
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2924526/

Achtergrond over comorbide slapeloosheid:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3195148/

Robert-Jan is een slaapcoach met kennis van wat het betekent om te worstelen met slaap. Hij heeft het afgelopen jaar slaapproducten onderzocht en getest, waaronder matrassen, natuurlijke slaapmiddelen en beddengoed. Als iemand met zelf een slaapprobleem wil hij zijn ervaringen overbrengen aan iedereen die worstelt met het krijgen van voldoende rust. Zijn expertise ligt in het creëren van informatieve, betrouwbare en nuttige informatie. Als hij geen slaapproducten aan het onderzoeken is, brengt hij graag zijn tijd door met zijn gezin.